Prozdrowotne właściwości olejków eterycznych
Pro-health properties of essential oils
Spis treści
Obszary terapeutyczne olejków eterycznych.
Najczęściej stosowane olejki eteryczne.
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie właściwości prozdrowotnych olejków eterycznych, krótkie nakreślenie rysu historycznego aromaterapii, występowania roślin olejkodajnych oraz wykorzystania ich jako naturalnych surowców leczniczych. Olejki eteryczne to mieszaniny złożone z wielu składników, otrzymywane najczęściej przez destylację z parą wodną. Właściwości fizyczne i chemiczne tych substancji umożliwiają różne sposoby ich aplikacji min. inhalację i masaż. Olejki eteryczne wykazują szereg właściwości terapeutycznych: przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze, przeciwzapalne, przeciwlękowe, uspokajające i przeciwdepresyjne, rozkurczające, dezynfekujące, a nawet przeciwnowotworowe. Najczęściej stosowanymi olejkami są: olejek sosnowy, olejek tymiankowy, olejek miętowy, olejek terpentynowy. Olejki te wykazują wysoką skuteczność działania i bezpieczeństwo stosowania w odpowiednio dobranych dawkach.
Słowa kluczowe: olejki eteryczne, olejek sosnowy, olejek tymiankowy, olejek miętowy, olejek terpentynowy, Inhalol.
Wstęp
Aromaterapia to gałąź medycyny tradycyjnej wykorzystująca olejki eteryczne pozyskiwane z naturalnych źródeł do celów leczniczych. Jest to najstarsza, praktykowana przez człowieka metoda leczenia sięgająca 5000 lat wstecz. W czasach prehistorycznych na terenie starożytnego Egiptu wykorzystywano oleje powstałe na bazie aromatycznych części roślin do wytwarzania leków, perfum czy balsamowania ciał. Podobnie w starożytnej Grecji duże znaczenie przypisywano ziołolecznictwie. Dioskurydes - grecki lekarz, farmakolog i botanik stworzył dzieło pt. „De Materia Medica” opisujące zastosowanie medyczne wielu roślin aromatycznych oraz proces destylacji. Spis ten był podstawą nowożytnych farmakopei. Na podstawie zapisów z 2000 roku p.n.e. potwierdzono, że aromaterapia zanana była również na Bliskim Wschodzie – Indiach i Chinach. Arabski lekarz Abu Ali ibn Sina zwany ,,ojcem nowoczesnej medycyny’’ zbadał działanie około 800 roślin i scharakteryzował ich wpływ na organizm ludzki w ,,Kanonie medycyny’’. W Europie stosowanie olejków eterycznych zapoczątkował francuski chemik Rene-Maurice Gattefosse, który przedstawił dowody na właściwości przeciwbakteryjne tych związków. W XIX wieku wraz z doskonaleniem technologii chemicznej nastąpił ogromny rozwój aromaterapii, a badania nad olejkami eterycznymi trwają do dziś (Farrar i Farrar 2020).
Rośliny olejkodajne występują we wszystkich strefach klimatycznych, lecz najliczniej w strefie zwrotnikowej. Pozyskiwane z nich olejki zlokalizowane są pod postacią emulsji w różnych częściach roślin – liściach, kwiatach, owocach, nasionach czy organach podziemnych. Olejki eteryczne to mieszaniny o intensywnym zapachu złożone z wielu związków chemicznych, głównie z mono-, seskwi- i dwuterpenów, lotnych alkoholi, aldehydów, ketonów, estrów bądź eterów. Mogą zawierać również substancje siarkowe, azotowe, kumaryny, kwasy organiczne i inne związki rzadziej występujące. W skład jednego olejku może wchodzić nawet kilkadziesiąt różnych składników, natomiast w przypadku większości olejków występuje jeden dominujący związek odpowiedzialny za zapach i często za właściwości farmakologiczne. Procentowa zawartość poszczególnych składników w olejku jest zmienna, gdyż zależy od wielu czynników, zarówno genetycznych (gatunek, odmiana) jak i środowiskowych (wilgotność powietrza, nasłonecznienie) (Sharmeen i in. 2021).
Olejki eteryczne otrzymuje się najczęściej za pomocą destylacji z parą wodną, rzadziej przez wytłaczanie oraz ekstrakcję rozpuszczalnikami organicznymi. Są to lotne ciecze, sporadycznie o konsystencji oleistej czy stałej, charakteryzujące się silnym i zazwyczaj przyjemnym aromatem. Przyjmują różnorodne barwy – od przezroczystych, poprzez odcienie żółci i zieleni oraz błękitu. Gęstość olejków jest mniejsza od gęstości wody, w której są praktycznie nierozpuszczalne, przez co unoszą się na jej powierzchni. Najczęstszym sposobem stosowania olejków eterycznych jest masaż, natomiast najskuteczniejszym inhalacja. Ta metoda lcznicza polega na wdychaniu pary z roztworu olejku eterycznego (bezpośrednio z buteleczki lub z chusteczki skropionej olejkiem eterycznym) lub dodania preparatu do gorącej kąpieli (Boehm, Büssing, i Ostermann 2012).
Podczas inhalacji związki zawarte w olejkach eterycznych poprzez błonę węchową przedostają się do organizmu i bezpośrednio oddziaływują na układ nerwowy. W jamie nosowej obecne są receptory zapachowe przesyłające informację chemiczną poprzez nerw węchowy do obszaru limbicznego mózgu, która końcowo wpływa na reakcje emocjonalne, tętno, ciśnienie krwi i oddychanie. Stosowanie aromaterapii może być pomocne w przypadku pacjentów zmagających się z przewlekłym stresem i depresją. Każdy olejek posiada indywidualne właściwości terapeutyczne. Współczesne badania potwierdzają skuteczność substancji aktywnych pozyskiwanych z olejków eterycznych w leczeniu dolegliwości o różnorodnym podłożu poprzez wykorzystanie ich właściwości: antywirusowych, antybakteryjnych, antygrzybicznych, ale także antyseptycznych, przeciwzapalnych, przeciwreumatycznych, antydepresyjnych, przeciwbólowych i wiele innych (Boehm i in. 2012).
Wielowiekowe doświadczenie w używaniu olejków eterycznych w celach terapeutycznych, ciągły rozwój aromaterapii i liczne badania naukowe wskazują, że olejki eteryczne stosowane zgodnie z zaleceniami są bezpieczne, nawet w grupie pediatrycznej (Farrar i Farrar 2020).
Obszary terapeutyczne olejków eterycznych
Ze względu na pochodzenie, olejki eteryczne są przydzielone do grupy leków ziołowych. Charakteryzują się znacznie silniejszym działaniem od tradycyjnych ekstraktów roślinnych ze względu na wysoką zawartość substancji aktywnych. Związki zawarte w olejkach wykazują wielokierunkowe działanie na organizm ludzki.
Duża grupa olejków eterycznych dzięki obecności związków fenolowych posiada właściwości przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze. Związki te cechują się wysoką lipofilnością, dzięki czemu przenikają przez błonę komórkową drobnoustrojów zaburzając ich wewnątrzkomórkową integralność. Działają łagodząco przy dolegliwościach skórnych, takich jak np. trądzik, neutralizują zakażenia grzybicze, np. łupież łojotokowy, grzybice stóp i paznokci oraz opryszczkę. Przykładowe olejki o właściwościach antyseptycznych to: olejek pozyskiwany z drzewa herbacianego, olejek z oregano, bazylii, olejek miętowy, majerankowy, tymiankowy, melisowy i lawendowy (Król i in. 2013).
Przeprowadzono wiele badań in vitro oraz in vivo, które dowiodły o właściwościach przeciwzapalnych oraz immunoregulacyjnych olejków eterycznych. Olejki, takie jak: olejek rumiankowy, eukaliptusowy, rozmarynowy czy lawendowy pośredniczą w odpowiedzi zapalnej poprzez zdolność wpływania na aktywność przeciwutleniającą, działanie cytokin, czynników transkrypcyjnych oraz ekspresję genów prozapalnych. Podobne działanie wykazują również olejek mirtowy, jodłowy, jałowcowy i pomarańczowy, gdyż hamują wydzielanie mediatorów reakcji zapalnej (Ramsey i in. 2020). Dodatkowo wyciągi roślinne w postaci olejów posiadają właściwości wykrztuśne: pobudzają wydzielanie śluzu oraz dezynfekują drogi oddechowe, np. olejek sosnowy czy miętowy (Pisseri, Bertoli, i Pistelli 2008).
Co więcej, rośliny aromatyczne są źródłem substancji aktywnych wywierających farmakologiczny wpływ na funkcje mózgu, przez co mogą być uwzględnione jako naturalna terapia zaburzeń nerwowych. Właściwości przeciwlękowe, uspokajające i przeciwdepresyjne wykazują niektóre olejki cytrusowe oraz olejki: lawendowy, melisowy i goździkowy (de Sousa i in. 2017).
Olejki eteryczne są bogatym źródłem wielu składników aktywnych wpływających na procesy trawienia, przez co są często stosowane w leczeniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Olejki roślin z rodziny baldaszkowatych pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i uławiają trawienie, natomiast olejek miętowy i tymiankowy stymulują tworzenie oraz wydzielanie żółci. Związki te są również pomocne w procesie terapeutycznym wrzodów żołądka. Ponadto, olejek jałowcowy i pietruszkowy wzmagają wydalanie moczu dezynfekując przy tym drogi moczowe (Koyama i Heinbockel 2020). Olejki eteryczne ze względu na właściwości przeciwskurczowe są skuteczne w wspomaganiu leczenia zespołu jelita drażliwego (IBS), kolki żółciowej wywołanej kamieniami żółciowymi, zapalenia błony śluzowej żołądka, zapalenia jelita grubego i trzustki lub bolesnego miesiączkowania (olejek miętowy, rumiankowy, kolendrowy) (Heghes i in. 2019).
Coraz więcej badań naukowych koncentruje się na potencjale olejków eterycznych jako alternatywnej terapii przeciwnowotworowej. Dzięki lipofilnej naturze i zdolności przenikania przez błony komórkowe olejki oraz ich składniki mogą wykazywać działanie cytotoksyczne. Poprzez zwiększanie płynności błony komórkowej prowadzą do wycieku jonów i zawartości cytoplazmatycznej, co w efekcie prowadzi do obniżenia produkcji ATP, zmiany gradientu pH i uraty potencjału mitochondrialnego. Te zdarzenia skutkują zatrzymaniem cyklu komórkowego, utratą funkcji kluczowych organelli i w efekcie indukcję śmierci komórki nowotworowej przez apoptozę. Ponadto, olejki eteryczne mogą również działać jako pro- lub przeciwutleniacze, wpływając na stan redoks komórki (Russo i in. 2015).
Większość olejków eterycznych stosuje się w mieszankach lub połączeniach dwóch lub więcej olejków. Celem łączenia różnych olejków w jedną mieszaninę jest uzyskanie synergistycznego efektu terapeutycznego, w którym połączenie działania kilku olejków eterycznych daje większy efekt niż sumaryczny efekt olejków stosowanych oddzielnie. Korzystna wartość synergii jest znana i wykorzystywana od starożytności (Orchard i van Vuuren 2017).
Istnieje możliwość wystąpienia interakcji pomiędzy lekami roślinnymi używanymi w postaci inhalacji, a lekami syntetycznymi równocześnie przyjmowanymi drogą doustną. Z tego powodu, stosowanie olejków eterycznych powinno zostać skonsultowane z lekarzem (Kędzia i Alkiewicz 2006).
| Właściwości terapeutyczne | Olejki eteryczne |
|---|---|
| Antyseptyczne | sosnowy, tymiankowy, goździkowy, anyżowy, cedrowy, cynamonowy, drzewa herbacianego, eukaliptusowy, kolendrowy, melisowy, miętowy, rozmarynowy, szałwiowy |
| Drażniące | terpentynowy, rozmarynowy, eukaliptusowy |
| Wykrztuśne | sosnowy, miętowy, eukaliptusowy, anyżowy, tymiankowy, macierzankowy, szałwiowy |
| Moczopędne | jałowcowy, pietruszkowy, rozmarynowy, terpentynowy |
| Żółciopędne i żółciotwórcze | miętowy, tymiankowy, terpentynowy |
| Pobudzające czynność żołądka i wydzielanie soków trawiennych | kminkowy, kopru włoskiego, miętowy, cząbru górskiego, tatarakowy, arcydzięgla, terpentynowy |
| Spazmolityczne | rumiankowy, kminkowy, kopru włoskiego, kolendrowy, tatarakowy, lawendowy, melisowy, bazyliowy |
| Przeciwdepresyjne | bergamotowy, drzewa różanego, geraniowy, grejpfrutowy, pomarańczowy |
| Uspokajające i nasenne | melisowy, cyprysowy, lawendowy, majerankowy, mandarynkowy, różany, sandałowy, cząbru górskiego, kolendrowy |
| Pobudzające | bazyliowy, cytrynowy, eukaliptusowy, rozmarynowy |
| Przeciwzapalne | lawendowy, szałwiowy, tymiankowy, goździkowy, eukaliptusowy, bergamotowy, drzewa herbacianego, jałowcowy, lawendowy, rumiankowy, bazyliowy, mirtowy, cynamonowy |
| Przeciwbólowe | bazyliowy, cedrowy, cynamonowy, cyprysowy, eukaliptusowy, lawendowy, majerankowy, miętowy, rozmarynowy, różany |
Najczęściej stosowane olejki eteryczne
Olejek sosnowy
Olejek sosnowy (Oleum Pini sylvestris) otrzymywany jest poprzez destylację z parą wodną młodych pędów, szyszek i igieł sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris) występującej na terenie Europy Północnej i Środkowej oraz Syberii Wschodniej. W skład olejku sosnowego wchodzą głównie monoterpeny: α- i β- pinen, limonen, dipenten, felandren, borneol, kamfora oraz octan bornylu. Olejek ma postać bezbarwnej lub jasnożółtej cieczy o intensywnym, żywicznym zapachu. W aromaterapii to jeden z najbezpieczniejszych olejków powszechnie stosowanych w inhalacjach i kąpielach leczniczych (Kędzia i in. 2012).
Olejek sosnowy łagodzi objawy przeziębienia, takie jak ból gardła, kaszel, katar czy ból zatok. Jest pomocny przy infekcjach górnych dróg oddechowych, gdyż działa wykrztuśnie, antyseptyczne, tonizująco, przeciwbólowo oraz bakteriobójczo. Co więcej, ma właściwości pobudzające i odświeżające dając ulgę w stanach fizycznego i umysłowego zmęczenia. W kosmetyce wykorzystywany jest do walki z cellulitem oraz wypryskami skórnymi. Kąpiele z dodatkiem olejku sosnowego działają kojąco w przypadku różnego rodzaju dermatoz oraz rozgrzewająco podczas zapalenia pęcherza, nerek czy płuc (Salehi i in. 2019) (Nurzyńska-Wierdak 2015).
W randomizowanym, porównawczym i zaślepionym badaniu analizowano wpływ kąpieli z dodatkiem olejku sosnowego na ból w miejscach tkliwych oraz poprawę samopoczucia. Pacjenci ambulatoryjni z uogólnioną fibromialgią zostali losowo przydzieleni do trzech grup terapeutycznych. Terapia polegała na kąpieli wirowej w zwykłej wodzie (grupa 1), wodzie z dodatkiem olejku sosnowego (grupa 2) lub walerianowego (grupa 3). Kąpiele przeprowadzano od 3 do 10 razy w tygodniu. Dodany do kąpieli olejek sosnowy wpłynął znacząco na poprawę ogólnego samopoczucia oraz snu badanych pacjentów (Ammer i Melnizky 1999). Przeprowadzono również otwarte, jednoośrodkowe badanie kliniczne oceniające tolerancję olejku z igieł sosnowych stosowanego na skórę. W tym celu olejek sosnowy nałożono na przedramię pacjentów za pomocą standaryzowanych plastrów i oceniano reakcje skórne po 24 i 48 godzinach. Preparat nie wywołał pozytywnej reakcji u żadnego z badanych, co potwierdza bardzo dobrą tolerancję przez skórę aktywnych składników olejku (Willms, Funk, i Walther 2005).
Olejek tymiankowy
Olejek tymiankowy (Thymi aetheroleum) jest uzyskiwany poprzez destylację z parą wodną świeżych, kwitnących części nadziemnych roślin należących do rodzaju Thymus vulgaris lub Thymus zygis pochodzących z obszaru śródziemnomorskiego. Głównym składnikiem olejku występującym w najwyższym stężeniu jest tymol. Oprócz tego olejek zawiera cymen, linalol i karwakrol. Olejek tymiankowy to bezbarwna, czerwonawa lub żółta ciecz o silnym, aromatycznym zapachu (Kowalczyk i in. 2020).
Ziele tymianku i jego lotny olejek od dawna są stosowane w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych, objawów zapalenia oskrzeli, infekcji pasożytniczych, czy świądu pochodzenia dermatologicznego. Obecnie jest powszechnie używany jako środek wykrztuśny, a także jako środek dezynfekujący. Wykazuje działanie przeciwbakteryjnie na bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne oraz przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwutleniające, przeciwzapalne i spazmolityczne. Wykazano, że główny składnik aktywny olejku tymiankowego - tymol, posiada również właściwości antyseptyczne, przeciwutleniające, przeciwskurczowe, uspokajające oraz przeciwreumatyczne. Obiecującym doniesieniem są badania prowadzone in silico dotyczące aktywności tymolu przeciw wirusowi Sars-CoV-2 (Kowalczyk i in. 2020).
Warto przytoczyć badanie oceniające działanie przeciwbakteryjne ziołowego preparatu złożonego z kombinacji olejków eterycznych o nazwie Phyto-Mast (Bovinity Health LLC, Narvon, PA) wobec 3 patogenów wywołujących zapalenie sutka: Staphylococcus aureus, Staphylococcus chromogenes i Streptococcus uberis. W tym celu zbadano olejki roślinne pochodzące z: Thymus vulgaris, Gaultheria procumbens, Glycyrrhiza uralensis, Angelica sinensis i Angelica dahurica. Olejek tymiankowy przetestowano samodzielnie ze względu na jego znane działanie przeciwbakteryjne. Okazało się, że olejek z Thymus vulgaris w stężeniach ≥ 2% całkowicie zahamował rozwój bakterii we wszystkich powtórzeniach. Inne wymienione oleje analizowane pojedynczo lub w różnych kombinacjach nie były tak samo skuteczne. Jedynie olejek tymiankowy wykazywał stałą aktywność przeciwbakteryjną in vitro wobec patogenów będących przyczyną zapalenia sutka (Mullen i in. 2014).
Olejek miętowy
Olejek miętowy jest otrzymywany przez destylację z parą wodną świeżych części nadziemnych kwitnącej rośliny Mentha piperita. Mięta pieprzowa to roślina należąca do rodziny jasnowatych szeroko rozpowszechniona w Europie i w Ameryce Południowej. Olejek miętowy to bezbarwna, jasnożółta ciecz, w skład której wchodzi mentol o miętowym, ochładzającym zapachu oraz jego izomery (Kligler i Chaudhary 2007).
Udowodniono, że olejek miętowy działa rozkurczowo jako środek zwiotczający mięśnie gładkie, przez co wykorzystywany jest w leczeniu zespołu jelita drażliwego (IBS) (Cappello i in. 2007). Co więcej, pobudza czynności wydzielnicze żołądka i wątroby, stymuluje trawienie, działa przeciwbólowo i przeciwzapalnie. Jako antyseptyk używany jest do inhalacji w przypadku dolegliwości ze strony układu oddechowego, m.in. w nieżytach górnych dróg oddechowych oraz w przeziębieniach i zapaleniach zatok. Olejek miętowy stosowany jest również do płukania jamy ustnej w stanach zapalnych błony śluzowej, jak i w chorobach przyzębia. Wykorzystywany jest także miejscowo pod postacią maści w bólach mięśniowych, nerwobólach i różnego rodzaju dolegliwościach dermatologicznych (Silva 2020). Dowiedziono, że olejek z mięty pieprzowej, a szczególnie jego główny składnik - mentol charakteryzuje się silnym działaniem przeciwdrobnoustrojowym. Liczne badania wykazały, że olejek miętowy jest jednym z najsilniejszych roślinnych olejków o właściwościach przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych i przeciwwirusowych. Działa bakteriobójczo na co najmniej 20 powszechnych patogenów jelitowych, w tym: Helicobacter pylori , Escherichia coli i Staphylococcus (Chumpitazi, Kearns, i Shulman 2018).
Na podstawie badań in vitro wykazano, że olejek eteryczny z mięty pieprzowej wykazuje wysoką skuteczność w leczeniu zakażeń bakteryjnych w dawkach odpowiednio 300 i 600 mikrogramów/ml. Aplikowanie olejku w postaci inhalacji jako uzupełnienie terapii gruźlicy płuc przyniosło pozytywne efekty leczenia, w tym osłabienie zespołu intoksykacji. Odkrycia te sugerują, że olejek eteryczny z mięty pieprzowej może być stosowany m.in. w skojarzonej terapii wielolekowej u pacjentów z rozsianą i naciekającą gruźlicą płuc (Shkurupiĭ i in. 2002). W kolejnym badaniu klinicznym udowodniono, iż stosowanie inhalacji na bazie olejku miętowego jest skuteczne w łagodzeniu pooperacyjnych nudności i wymiotów (Maghami i in. 2020).
Olejek terpentynowy
Olejek terpentynowy (Oleum Terebinthinae) uzyskiwany jest za pomocą destylacji z parą wodną surowca, którym jest żywica pozyskiwana z różnych gatunków sosny Pinus. Jest to ruchliwa, bezbarwna lub żółtawa ciecz, o specyficznym, żywicznym zapachu. Olejek terpentynowy składa się głównie z alfa- i beta-pinenu. Szerszy skład olejku zarówno jakościowy, jak i ilościowy jest zależny od gatunku sosny, z której pozyskuje się żywicę (Mercier, Prost, i Prost 2009).
Olejek terpentynowy posiada obszerne zastosowanie, głownie za sprawą posiadania w swym składzie dwóch wysoce bioaktywnych związków: alfa- i beta-pinenu. Najczęściej używany jest do inhalacji jako środek odkażający i ułatwiający oddychanie, często przy zaflegmieniu układu oddechowego, infekcjach oraz zapaleniach. Olejek terpentynowy wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe jak i przeciwgrzybiczne. Co więcej, działa antyalergicznie. Podawany doustnie wzmaga wydzielanie soku żołądkowego i żółci, jest silnie moczopędny. Wcierany w skórę powoduje lekkie podrażnienie, co skutkuje rozszerzeniem naczyń krwionośnych i stymulacją podskórnych reakcji immunologicznych. Olejek wspomaga leczenie bólu mięśni, stawów oraz nerwobólów, przynosi ulgę przy reumatyzmie i artretyzmie (Salehi i in. 2019). Dokonano analizy bezpieczeństwa olejku terpentynowego oraz jego dwóch głównych lotnych substancji. Z badań wynikło, że związki te nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzkiego przy stosowaniu w odpowiednich dawkach (Mercier i in. 2009). W jednym z badań klinicznych potwierdzono, że olejek terpentynowy jest tak samo skuteczny w leczeniu neuropatii cukrzycowej jak kapsaicyna (Musharraf, Ahmad, i Yaqub 2017).
Co interesujące, na rynku polskim obecny jest produkt leczniczy – Inhalol, który posiada kombinację czterech, wyżej opisanych olejków eterycznych (olejek terpentynowy 0,6g, olejek sosnowy 0,1g, olejek tymiankowy 0,1g, olejek miętowy 0,2g). Połączenie właściwości czterech prozdrowotnych olejków w jednym preparacie wydaje się gwarantować skuteczność terapeutyczną, a dawki są odpowiednie do stosowania w grupie pediatrycznej.
W badaniach klinicznych in vitro udowodniono właściwości przeciwdrobnoustrojowe kombinacji tych olejków eterycznych. Wykazano, że olejek miętowy w połączeniu z olejkiem tymiankowym wykazują właściwości przeciwbakteryjne, przy czym olejek tymiankowy jest skuteczniejszy w zwalczaniu bakterii z grupy coli, natomiast olejek z mięty pieprzowej efektywniej hamuje proliferację gronkowców (Witkowska i Sowinska 2013). Co więcej potwierdzono, że kompozycja olejków: terpentynowego, sosnowego, tymiankowego i miętowego posiada właściwości antyoksydacyjne i przeciwrodnikowe (Kačániová i in. 2014).
Podsumowanie
Początki aromaterapii sięgają 5000 lat wstecz. Ten rodzaj medycyny naturalnej praktykowany był już w starożytnym Egipcie, Grecji oraz na Bliskim Wschodzie i rozwija się do dziś. Olejki eteryczne pozyskuje się z różnych części roślin występujących w większości stref klimatycznych. Są to mieszaniny o indywidualnych właściwościach fizycznych i chmicznych, złożone z wielu związków chemicznych. Otrzymuje się je poprzez destylację z parą wodną, ekstrakcję, bądź wytłaczanie. Najskuteczniejszym sposobem aplikacji olejków jest inhalacja, polegająca na wdychaniu par z roztworu bezpośrednio lub pośrednio.
Olejki eteryczne należą do grupy leków ziołowych o wielokierunkowym wpływie na organizm. Dzięki obecnosći związków fenolowych posiadają właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybiczne i przeciwpasożytnicze. Co więcej, działają wykrztuśnie oraz łagodzą stany zapalne. Ze względu na obecność farmakologicznie aktywnych substancji mogą być pomocne w leczeniu zaburzeń na tle nerwowym. Stosowane są również przy dolegliwościach ze strony kładu pokarmowego, oraz bolesnym miesiączkowaniu. Ze względu na lipofilną naturę mogą działać cytotoksycznie na komórki nowotworowe. Bardzo często olejki eteryczne stosowane są w postaci mieszanin, a wyniki badań nad skutecznością kombinacji różnych olejków sugerują występowanie głównie działania synergistycznego.
Najczęściej stosowanymi olejkami są: olejek sosnowy, olejek tymiankowy, olejek miętowy oraz olejek terpentynowy. Olejki te wykazują wysoki potencjał terapeutyczny głównie w przeziębieniach oraz zapaleniach i infekcjach ze strony układu oddechowego. Mimo że olejki eteryczne występują na rynku przede wszystkim jako produkty kosmetyczne, dostępne są także produkty lecznicze. Z uwagi na gwarancję jakości, to właśnie produkty lecznicze powinny być preferencyjnym wyborem, zwłaszcza w grupie pediatrycznej.
Bibliografia
Ammer, K., i P. Melnizky. 1999. „[Medicinal baths for treatment of generalized fibromyalgia]”. Forschende Komplementarmedizin 6(2):80–85. doi: 10.1159/000021214.
Boehm, Katja, Arndt Büssing, i Thomas Ostermann. 2012. „Aromatherapy as an Adjuvant Treatment in Cancer Care--a Descriptive Systematic Review”. African Journal of Traditional, Complementary, and Alternative Medicines: AJTCAM 9(4):503–18. doi: 10.4314/ajtcam.v9i4.7.
Cappello, G., M. Spezzaferro, L. Grossi, L. Manzoli, i L. Marzio. 2007. „Peppermint Oil (Mintoil) in the Treatment of Irritable Bowel Syndrome: A Prospective Double Blind Placebo-Controlled Randomized Trial”. Digestive and Liver Disease: Official Journal of the Italian Society of Gastroenterology and the Italian Association for the Study of the Liver 39(6):530–36. doi: 10.1016/j.dld.2007.02.006.
Chumpitazi, B. P., G. L. Kearns, i R. J. Shulman. 2018. „Review Article: The Physiological Effects and Safety of Peppermint Oil and Its Efficacy in Irritable Bowel Syndrome and Other Functional Disorders”. Alimentary Pharmacology & Therapeutics 47(6):738–52. doi: 10.1111/apt.14519.
Farrar, Ashley J., i Francisca C. Farrar. 2020. „Clinical Aromatherapy”. The Nursing Clinics of North America 55(4):489–504. doi: 10.1016/j.cnur.2020.06.015.
Heghes, Simona Codruta, Oliviu Vostinaru, Lucia Maria Rus, Cristina Mogosan, Cristina Adela Iuga, i Lorena Filip. 2019. „Antispasmodic Effect of Essential Oils and Their Constituents: A Review”. Molecules (Basel, Switzerland) 24(9). doi: 10.3390/molecules24091675.
Kačániová, Miroslava, Nenad Vukovič, Elena Horská, Ivan Salamon, Alica Bobková, Lukáš Hleba, Martina Fiskelová, Alexander Vatľák, Jana Petrová, i Marek Bobko. 2014. „Antibacterial Activity against Clostridium Genus and Antiradical Activity of the Essential Oils from Different Origin”. Journal of Environmental Science and Health. Part. B, Pesticides, Food Contaminants, and Agricultural Wastes 49(7):505–12. doi: 10.1080/03601234.2014.896673.
Kędzia, Anna, Marta Ziółkowska-Klinkosz, Andrzej W. Kędzia, Anna Wojtaszek-Słomińska, Aida Kusiak, i Barbara Kochańska. 2012. „Antifungal activity of pine oil (Oleum Pini sylvestris)”. Borgis - Postępy Fitoterapii s. 211-215.
Kędzia, Bogdan, i Jerzy Alkiewicz. 2006. „Interactions between plant medicines used in inhalations and synthetic ones administered orally”. (Postępy Fitoterapii 2/2006):105.
Kligler, Benjamin, i Sapna Chaudhary. 2007. „Peppermint Oil”. American Family Physician 75(7):1027–30.
Kowalczyk, Adam, Martyna Przychodna, Sylwia Sopata, Agnieszka Bodalska, i Izabela Fecka. 2020. „Thymol and Thyme Essential Oil-New Insights into Selected Therapeutic Applications”. Molecules (Basel, Switzerland) 25(18). doi: 10.3390/molecules25184125.
Koyama, Sachiko, i Thomas Heinbockel. 2020. „The Effects of Essential Oils and Terpenes in Relation to Their Routes of Intake and Application”. International Journal of Molecular Sciences 21(5). doi: 10.3390/ijms21051558.
Król, Sylwia Katarzyna, Krystyna Skalicka-Woźniak, Martyna Kandefer-Szerszeń, i Andrzej Stepulak. 2013. „[The biological and pharmacological activity of essential oils in the treatment and prevention of infectious diseases]”. Postepy Higieny I Medycyny Doswiadczalnej (Online) 67:1000–1007. doi: 10.5604/17322693.1067687.
Maghami, Mahla, Mohammad Reza Afazel, Ismail Azizi-Fini, i Mahboobeh Maghami. 2020. „The Effect of Aromatherapy with Peppermint Essential Oil on Nausea and Vomiting after Cardiac Surgery: A Randomized Clinical Trial”. Complementary Therapies in Clinical Practice 40:101199. doi: 10.1016/j.ctcp.2020.101199.
Mercier, Beatrice, Josiane Prost, i Michel Prost. 2009. „The Essential Oil of Turpentine and Its Major Volatile Fraction (Alpha- and Beta-Pinenes): A Review”. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 22(4):331–42. doi: 10.2478/v10001-009-0032-5.
Mullen, K. a. E., A. R. Lee, R. L. Lyman, S. E. Mason, S. P. Washburn, i K. L. Anderson. 2014. „Short Communication: An in Vitro Assessment of the Antibacterial Activity of Plant-Derived Oils”. Journal of Dairy Science 97(9):5587–91. doi: 10.3168/jds.2013-7806.
Musharraf, Muhammad Usman, Zaheer Ahmad, i Zernab Yaqub. 2017. „Comparison of Topical Capsaicin and Topical Turpentine Oil for Treatment of Painful Diabetic Neuropathy”. Journal of Ayub Medical College, Abbottabad: JAMC 29(3):384–87.
Nurzyńska-Wierdak, Renata. 2015a. „Biological activity of essential oils from the plants of the Pinaceae family”.
Nurzyńska-Wierdak, Renata. 2015b. „Therapeutic properties of essential oils”. VOL. XXV.
Orchard, Ané, i Sandy van Vuuren. 2017. „Commercial Essential Oils as Potential Antimicrobials to Treat Skin Diseases”. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine: ECAM 2017:4517971. doi: 10.1155/2017/4517971.
Pisseri, F., A. Bertoli, i L. Pistelli. 2008. „Essential Oils in Medicine: Principles of Therapy”. Parassitologia 50(1–2):89–91.
Ramsey, J. Tyler, B. Carrie Shropshire, Tibor R. Nagy, Kevin D. Chambers, Yin Li, i Kenneth S. Korach. 2020. „Essential Oils and Health”. The Yale Journal of Biology and Medicine 93(2):291–305.
Russo, Rossella, Maria Tiziana Corasaniti, Giacinto Bagetta, i Luigi Antonio Morrone. 2015. „Exploitation of Cytotoxicity of Some Essential Oils for Translation in Cancer Therapy”. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine: ECAM 2015:397821. doi: 10.1155/2015/397821.
Salehi, Bahare, Shashi Upadhyay, Ilkay Erdogan Orhan, Arun Kumar Jugran, Sumali L D Jayaweera, Daniel A Dias, Farukh Sharopov, Yasaman Taheri, Natália Martins, Navid Baghalpour, William C. Cho, i Javad Sharifi-Rad. 2019. „Therapeutic Potential of α- and β-Pinene: A Miracle Gift of Nature”. Biomolecules 9(11). doi: 10.3390/biom9110738.
Sharmeen, Jugreet B., Fawzi M. Mahomoodally, Gokhan Zengin, i Filippo Maggi. 2021. „Essential Oils as Natural Sources of Fragrance Compounds for Cosmetics and Cosmeceuticals”. Molecules (Basel, Switzerland) 26(3). doi: 10.3390/molecules26030666.
Shkurupiĭ, V. A., N. V. Kazarinova, A. P. Ogirenko, S. D. Nikonov, A. V. Tkachev, i K. G. Tkachenko. 2002. „[Efficiency of the use of peppermint (Mentha piperita L) essential oil inhalations in the combined multi-drug therapy for pulmonary tuberculosis]”. Problemy Tuberkuleza (4):36–39.
Silva, Henrique. 2020. „A Descriptive Overview of the Medical Uses Given to Mentha Aromatic Herbs throughout History”. Biology 9(12). doi: 10.3390/biology9120484.
de Sousa, Damião P., Rayanne H. N. Silva, Epifanio F. da Silva, i Elaine C. Gavioli. 2017. „Essential Oils and Their Constituents: An Alternative Source for Novel Antidepressants”. Molecules (Basel, Switzerland) 22(8). doi: 10.3390/molecules22081290.
Witkowska, D., i J. Sowinska. 2013. „The Effectiveness of Peppermint and Thyme Essential Oil Mist in Reducing Bacterial Contamination in Broiler Houses”. Poultry Science 92(11):2834–43. doi: 10.3382/ps.2013-03147.